راهنمای فنی انتخاب کنتاکتور و رله در مدارات کنترل صنعتی

۱. نقش قطعات در قلب مدارات کنترل صنعتی

ستون فقرات هر سیستم اتوماسیون و توزیع برق صنعتی، مجموعه‌ای از تجهیزات فرمان و حفاظت است. عملکرد مطمئن یک تابلو برق کاملاً به انتخاب صحیح کنتاکتور، رله و محافظ جان وابسته است. یک انتخاب نادرست می‌تواند منجر به گرم شدن، قطع و وصل‌های مکرر، کاهش عمر مفید تجهیزات، و مهم‌تر از همه، به خطر افتادن ایمنی پرسنل شود.

در این راهنما، معیارهای حیاتی برای انتخاب هر یک از این سه جزء کلیدی را بررسی خواهیم کرد.

۲. کنتاکتور: انتخاب فرمانده اصلی جریان

کنتاکتور یک کلید الکترومغناطیسی است که برای قطع و وصل بارهای با جریان بالا (مانند موتورها، کوره‌ها و بارهای روشنایی سنگین) در مدارات کنترل صنعتی استفاده می‌شود. انتخاب یک کنتاکتور مناسب از چند جهت حائز اهمیت است:

معیارهای حیاتی برای انتخاب کنتاکتور

نکته کلیدی: هرگز یک کنتاکتور AC-1 را برای کنترل موتورهای القایی پرقدرت (AC-3) استفاده نکنید. این اشتباه باعث داغ شدن سریع و خرابی زودهنگام کنتاکتور خواهد شد.

۳. رله‌ها: تفاوت بین رله فرمان و رله حفاظتی

رله (Relay) دستگاهی است که با دریافت یک سیگنال کنترلی کوچک، یک یا چند مدار دیگر را قطع یا وصل می‌کند. در مدارات کنترل صنعتی، دو نوع رله نقشی اساسی دارند:

الف) رله کنترل (Auxiliary Relay)

وظیفه این رله‌ها تقویت سیگنال‌ها، ایزوله کردن بخش‌های مختلف مدار فرمان و ایجاد منطق‌های کنترلی پیچیده است.

• معیار انتخاب: تعداد تیغه‌های کمکی (Auxiliary Contacts) مورد نیاز (NO و NC) و ولتاژ بوبین. این رله‌ها جریان بسیار کمی را در تیغه‌های خود تحمل می‌کنند.

ب) رله حرارتی و حفاظتی (Overload Relay)

این رله‌ها در کنار کنتاکتور و به صورت سری با موتور نصب می‌شوند و وظیفه محافظت از موتور در برابر اضافه بار (Overload) را دارند.

• معیار انتخاب: جریان تنظیم (Setting Current). جریان تنظیم باید با جریان نامی موتور مطابقت داشته باشد تا در صورت افزایش جریان به میزان مشخص، مدار فرمان را قطع کند و موتور را نجات دهد.

۴. محافظ جان (RCD/GFCI): اولویت با ایمنی

کلید محافظ جان (Residual Current Device یا RCD) که با نام کلید جریان نشتی نیز شناخته می‌شود، عنصری حیاتی در تضمین ایمنی پرسنل و جلوگیری از آتش‌سوزی است. در حالی که کنتاکتور وظیفه فرمان دارد، محافظ جان وظیفه حفاظت در برابر جریان‌های نشتی (جریان‌هایی که از مسیر غیرعادی مانند بدن انسان یا بدنه فلزی به زمین می‌روند) را بر عهده دارد.

معیارهای انتخاب کلید محافظ جان

1. حساسیت قطع (Trip Current): این مقدار با نماد (IΔn) نشان داده می‌شود و میزان جریان نشتی را که باعث قطع کلید می‌شود، مشخص می‌کند.

   • محافظت از پرسنل: ۳۰ میلی‌آمپر (mA). این سطح از حساسیت برای جلوگیری از شوک الکتریکی مهلک به انسان ضروری است.

   • محافظت از تجهیزات و حریق: ۳۰۰ میلی‌آمپر (mA).

2. جریان نامی (In): حداکثر جریانی که کلید می‌تواند به‌صورت پیوسته از خود عبور دهد (مثلاً ۶۳ آمپر، ۱۰۰ آمپر و…).

3. نوع (Type): شامل Type AC (برای بارهای سینوسی نرمال)، Type A (برای بارهای دارای دیود یا تریستور) و Type B (برای بارهای الکترونیکی پیچیده و اینورترها).

توصیه تخصصی: در محیط‌های صنعتی، به‌خصوص برای مدارهایی که کارگران با آن‌ها سروکار دارند، استفاده از محافظ جان ۳۰ میلی‌آمپر الزامی است.

۵. نتیجه‌گیری: ایجاد هماهنگی در سیستم کنترل

انتخاب موفقیت‌آمیز هر یک از این سه عنصر نیازمند درک دقیق از بار مصرفی، شرایط محیطی و بالاترین استانداردهای ایمنی است. یک انتخاب کنتاکتور و رله بر اساس دسته‌بندی کاربردی و یکپارچه‌سازی با محافظ جان مناسب (RCD)، پایداری عملیاتی و حفاظت از جان کارکنان را برای مدارات کنترل صنعتی شما تضمین می‌کند.

تیم مهندسی تکین تابلو لیان با دانش تخصصی در زمینه انتخاب، طراحی و مونتاژ این قطعات، آماده است تا مطمئن‌ترین تابلوهای کنترل را برای پروژه‌های شما ارائه دهد.